Pločnik

Arheološki lokalitet Pločnik nalazi se u istoimenom selu, nedaleko od Prokuplja, oko 250 km jugoistočno od Beograda.

Lokalitet je otkriven prilikom izgradnje pruge 1927. godine, kada je pronađena jedna ostava bakarnih predmeta. To je privuklo veliku pažnju stručnjaka, te je iste godine dr Miodrag Grbić započeo zaštitna iskopavanja. Dr Blaženka Stalio je od 1960. do 1978. godine, s prekidima, vršila sistematska iskopavanja. Nova iskopavanja su započeta 1995. godine, pod rukovodstvom mr Duška Šljivara (d.sljivar@narodnimuzej.rs) i Julke Kuzmanović-Cvetković iz Narodnog muzeja Toplice iz Prokuplja. Od početka do danas ovaj lokalitet istražuje Narodni muzej u Beogradu, a iskopavanja u poslednjem ciklusu vrše se u saradnji s Narodnim muzejem Toplice iz Prokuplja, i to u okviru projekta Arheometalurgija vinčanske kulture.

Pločnik je lokalitet s bogatim kulturnim slojem i kontinuitetom naseljavanja, od samih početaka vinčanske kulture. Analizama ugljenikovog izotopa dobijeni granični datumi idu od 5300/5200. do 4600. godina pre nove ere.

Poljoprivreda i stočarstvo su jedne od glavnih privrednih grana u životima neolitskih stanovnika Pločnika. Za ovaj period karakteristični su i lov i ribolov, kao i sakupljanje divljih biljaka. Koristili su razne materijale u proizvodnji svakodnevnih predmeta. Pronađeni su predmeti od kosti, roga životinja, okresanog i glačanog kamena, školjki, bakra, ali je ipak najveći procenat onih od keramike (neki stručnjaci neolit nazivaju i dobom gline). Najbrojniji su ostaci keramičkih posuda čija je funkcija raznovrsna, ali ima i tegova za razboj, za ribarske mreže, nakita, pršljenaka, glačalica i drugih artefakata. Najatraktivniji predmeti od gline su verovatno oni koji su služili u ritualne svrhe – žrtvenici, ritualne posude, figurine – antropomorfne, zoomorfne ili kombinovane (sa odlikama i ljudi i životinja). Zanimljiv je nalaz glave keramičke figurine velikih dimenzija. Njena visina je oko 30 cm, tako da se pretpostavlja da bi u punoj veličini, pod uslovom da predstavlja celu ljudsku figuru, bila visine 150-160 cm.

Kuće se ne mogu jasno definisati, ali se pretpostavlja, da su bile manjih dimenzija, 6-7 x 4-5 m, a verovatno su imale jednu prostoriju.

Još od najranijih istraživanja, Pločnik je poznat u evropskoj arheologiji po značajnom metalurškom sadržaju. Tokom ranijih istraživanja, pronađene su četiri ostave, sa oko 50 predmeta od bakra. Novim istraživanjima pronađeno je još bakarnih predmeta. Repertoar je izrazito širok – sekire, dleta, igle, narukvice, komad bakarnog lima, pa čak i ingot (polugotov proizvod koji je uglavnom spremljen za transport i izradu predmeta na nekom drugom mestu).

Još jedan od kurioziteta ovog lokaliteta jeste da je još 1928. godine postao sinonim za celu fazu kasne vinčanske kulture, te se tako i dobila hronološka odrednica Vinča-Pločnik. Sam ovaj podatak govori nam koliko je Pločnik važan u evropskoj arheologiji.