Dijana - Zanes

Utvrđenje – castrum – u sklopu dunavskog limesa identifikovano kao „stanica kod katarakta“ Dijana. Sistematskim istraživanjima, koja se sprovode kontinuirano od 1978. do danas, otkriven je veliki broj objekata u unutrašnjosti logora. Takođe i svi osnovni elementi fortifikacije, uključujući i perimetralne zidove koji su se pružali do Dunava štiteći pristanište, kao i deo jugozapadne nekropole. Zemljano utvrđenje podignuto je u vreme Flavijevaca, a kameno u vreme Trajana, koje je, uz različite obnove, adaptacije i izgradnje novih objekata, u pet osnovnih građevinskih faza, postojalo do kraja 6. veka. Rukovodilac istraživanja je Jelena Kondić (amdj@narodnimuzej.rs).

 Dijana je jedno od najvažnijih utvrđenja limesa Gornje Mezije, odnosno, od administrativnih reformi Dioklecijana i Konstantina početkom 4. veka, provincije Priobalne Dakije. Podignuto je na samoj obali Dunava, na uzvišenju kod sela Sipa, u blizini Kladova. Prvo kameno utvrđenje većih dimenzija (140×136 m) vezuje se za Trajanove građevinske aktivnosti, i završeno je kada i prokopavanje Sipskog kanala (101. godine), paralelnog s Dunavom, kojim je otklonjena najveća prepreka za plovidbu.

Sredinom 5. veka kastrum razaraju Huni, a oko 530. godine obnavlja ga car Justinijan. Utvrđenje je ponovo razoreno u vreme avaro-slovenskih upada krajem 6. i početkom 7. veka, kada prestaju svi tragovi njegovog korišćenja. Pored ostataka bedema sa kapijama i kulama, u unutrašnjosti utvrđenja otkriveni su građevina sa apsidom, vojne barake, latrina i drugi objekti, a u centralnom delu ostaci principijuma sa portikom. Izvan bedema utvrđeno je postojanje svetilišta posvećenog Jupiteru Dolihenu, istraženi su ostaci martirijuma i dela nekropole, kao i dela naselja koje se prostiralo zapadno od vojnog logora. Istraženi objekti su konzervirani.

Pokretni nalazi otkriveni tokom dosadašnjih arheoloških istraživanja, raznovrsni predmeti za svakodnevnu upotrebu – utilitarne i luksuzne keramičke, staklene, bronzane posude, svetiljke, alatke, oruđa, skulpture od mermera i bronze, raskošna arhitektonska plastika, pokazuju da je, pored uloge vezane za zaštitu i odbranu kanala, tokom šest vekova na Dijani, ranovizantijskom Zanesu, postojao i značajan ekonomski centar sa lukom i pristaništem. Deo nalaza predstavljen je u okviru postavke Arheološkog muzeja Đerdapa.