O zbirci

Numizmatičku zbirku Novog veka sačinjava nekoliko celina, formiranih prema vrsti kulturnih dobara, novca, medalja, odlikovanja i njima srodnih artefakata. Strukturalna raznolikost sačuvanog materijala, prikupljanog od samih početaka formiranja muzejske institucije, danas čini dragocenu građu za stručna i naučna istraživanja, čiji rezultati potvrđuju da Zbirka predstavlja neiscrpan izvor specifičnih saznanja o monetarnoj cirkulaciji na ovim prostorima, ali i o društvenim prilikama i kulturnoj istoriji u vremenskom periodu od 16. do 20. veka.  

Zbirka novca, sa više hiljada kovanih i papirnih moneta, najobimnija je numizmatička zbirka Novog veka. Njen najveći deo čine primerci novca iz ostava, skupnih nalaza koji su veoma važni za poznavanje njegove upotrebe na određenoj teritoriji. Upravo je ova specifičnost, prikupljenog materijala, omogućila da se u okviru nove numizmatičke postavke predstavi period u kome je nedostatak nacionalne monete, otvorio puteve različitom evropskom novcu, koji je bio u opticaju tokom viševekovne osmanske vladavine. Sistematsko prikupljanje numizmata Novog veka omogućilo je i prezentovanje obnove nacionalne monete u drugoj polovini 19. veka u Kneževini i Kraljevini Srbiji, kao i tokove njenog razvoja do početka 21. veka u Republici Srbiji.  

Struktura prikupljanih artefakata iz Zbirke medalja Narodnog muzeja i uvid u okolnosti društveno istorijskih konteksta prisutnosti i upotrebe medalje u našoj sredini, omogućili su koncipiranje stalne postavke koja ukazuje na neke od vidova postojanja i formi oblikovanja ovog slojevitog fenomena likovne umetnosti. Primerci iz Zbirke, koji su nastajali od početka 16. do polovine 20. veka izvor su saznanja o varijetetima uloge medalje tokom istorije, osnovnim tokovima stilskog i umetničkog razvoja, značajnim imenima majstora i nacionalnim osobenostima.

Unutar razvijenih tradicija medaljerstva, kakve su Nemačka, Austrija ili Francuska, nastajale su i medalje koje se odnose na istoriju naših prostora ali i one koje tematizuju događaje srpske nacinalne prošlosti. Medaljerski radovi stranih autora ukazuju na visoke standarde izrade koji su bili uzor i inspiracija domaćim umetnicima.

Medalje iz Zbirke, koje tematizuju pobede nad Osmanskom imperijom u 17. i 18. veku, kovane su u velikom broju u nemačkim, austrijskim, mađarskim i italijanskim kovnicama. To što su nastale za svrhu propagande nije umanjilo njihovu vrednost izuzetnih ostvarenja primenjene umetnosti baroka. Bečki medaljeri druge polovine 19. veka, među kojima su i autori srpskih medalja i kovanog novca, inspiratori su svojevrsnog preporoda ove umetničke forme.
Za pojavu medalje u srpskoj istoriji zaslužni su vladari dinastije Obrenovića, koji su po ugledu na evropske suverene, u njoj prepoznali propagandni potencijal. Tako su značajni događaji iz perioda obnove srpske državnosti ostali zabeleženi u ovom medijumu. Članovi dinastije Karađorđevića nastavljaju istu tradiciju, ali promena političke orijentacije donosi i promenu umetničkih centara u kome se medalje poručuju. U zajedničkoj državi južnoslovenskih naroda razvoj medaljerstva dobija nove obrise koje stvaraju domaći umetnici.

Posebnost Zbirke odlikovanja proističe iz suštinskog karaktera najvećeg broja sačuvanih artefakta, a to je činjenica da su dodeljena istorijski značajnim ličnostima, koje su ostavile traga u društveno-političkom životu Srbije druge polovine 19. i početka 20. veka.

Odlikovanja koja u muzej dospeju direktno od nosilaca ili njihovih naslednika, sa stanovišta struke, optimalna je situacija koja ovoj vrsti predmeta obezbeđuje vrednost istorijskog izvora. Odlikovanja Teodora Radosavljevića (1806-1877), Đoke Vlajkovića (1831-1883), Nićifora Dučića (1832-1900), Jovana Miškovića (1844-1908), Jovana Avakumovića (1841-1928), Milenka Vesnića (1862-1921), Blanš Vesnić (1870-1951) i Svetozara Uroševića (1855-1938), u Narodni muzej su ušla uglavnom na takav način. Ali kako se to dešavalo u dugom vremenskom periodu, više kao proces i znatno pre ustanovljenja stručnih principa o prikupljanju i čuvanju falerističke građe, brojne nepoznanice su se pojavile pri osnovnoj kataloškoj obradi sačuvanih predmeta. Provera autentičnosti materijala, kako bi se na adekvatan način valorizovao i prezentovao, nalagala je istraživanja unutar različitih aspekata odlikovanja. Bazična nenarušenost očuvanosti predmeta u zbirci i razvoj metodoloških pristupa unutar same faleristike, omogućili su primenu ustanovljene tipologije u analizi, pre svega, domaćih odlikovanja. Pokazalo se da preciznija saznanja o njihovoj izradi, uz pronađena uporišta u savremenim vizuelnim i tekstualnim izvorima, čine pogodan instrument u dokumentovanju različitih aspekata ove specifične muzejske građe, što je i omogućilo rekonstrukciju zaostavština odlikovanja.

Kustos: Marija Marić Jerinić, muzejski savetnik

m.jerinic@narodnimuzej.rs