Formiranje muzeja
Arheološki muzej Đerdapa u Kladovu predstavlja značajna svedočanstva o raznorodnim kulturama praistorijskog, rimskog i srednjovekovnog perioda na Dunavu. Osnovan je s ciljem integralne zaštite arheološke baštine Dunava u oblasti šire regije Gvozdena Vrata – Đerdap i celovitog predstavljanja i promocije ovog značajnog nasleđa. Jedan je od retkih specijalizovanih muzeja u Srbiji, jedan od dva arheološka muzeja. Otvoren je 1996. godine u objektu namenski građenom za muzej, po čemu se takođe izdvaja od ostalih muzeja u Srbiji.
Konstituisanje Arheološkog muzeja Đerdapa kao specijalizovanog muzeja ove regije, predstavlja jedan od najznačajnijih realizovanih ciljeva Naučno-istraživačkog projekta Đerdap. Intenzivnim arheološkim istraživanjima, koja su u dve faze sprovođena tokom poslednjih decenija 20. veka na potezu dunavske obale od Velikog Gradišta do Sipa, (Đerdap I, 1964–1971), te od Karataša do Prahova (Đerdap II, 1978–1990), konstatovani su mnogi, višeslojni lokaliteti, naselja i nekropole, utvrđenja, kule stražare, putevi, javni spomenici, opredeljeni u preistorijsku, rimsku ili srednjovekovnu epohu. Istraživanja su sprovedena s ciljem spasavanja nasleđa ugroženog formiranjem akumulacionih jezera za potrebe dve hidroelektrane, HE Đerdap I, kod Kladova (Karataš) i Prahovo, HE Đerdap II (Kusjak). Istraživanja su u manjem obimu nastavljena do danas, posebno na utvrđenju Dijana (1978–2012).
Zahvaljujući ovim otkrićima, na svetlost dana su izašli do tada nepoznati, skriveni predeli, koji su nastajali i nestajali milenijumima.
Postavka muzeja
Postavka Arheološkog muzeja Đerdapa prezentuje praistorijske, rimske, kasnorimske, ranovizantijske ili srednjovekovne nalaze, u hronološkom rasponu od preko 10.000 godina. Veliki broj izloženih predmeta predstavlja istinske raritete, baštinu koja po važnosti prelazi granice naše zemlje. Trenutno je u galerijama Muzeja izloženo preko 1.500 prvorazrednih eksponata Zbirke Đerdap, otkrivenih na više od 100 lokacija ove regije. Svi predstavljaju različita dostignuća prošlih kultura, predmete iz svakodnevnog života praistorijskih zemljoradnika, običaje i verovanja kultura kamenih i metalnih doba, oruđa kojim su ljudi nekada pripitomljavali svoj svet, nakit i ukrase za odeću kojima su potvrđivali svoj status. Najbrojniji su predmeti rimske epohe, koji svedoče o rimskom osvajanju ove teritorije, uspostavljanju vlasti u ovoj, i tada, pograničnoj zoni, prihvatanju rimskog načina života: delovi rimske vojne opreme, natpisi povodom izgradnje javnih objekata, neki izloženi u lapidarijumu ispred Muzeja, arhitektonski elementi luksuznih rimskih građevina, predstave mnogobrojnih bogova rimskog Panteona, zavetni natpisi, mermerni portreti, metalne, staklene i keramičke posude, svetiljke i luksuzni nakit. Pokazatelj su kontakata i veza ove regije u rimsko doba, značaja koje je ova zona imala u okvirima Carstva, kao i transformacija koje su se desile u kasnorimsko vreme, naseljavanja novih plemena i promena koje su označile početak srednjovekovnog doba. Ova epoha predstavljena je mahom nalazima sa nekropola, najviše istraženim, a srednjovekovni nakit otkriven u njima omogućava prepoznavanje osobenosti različitih zajednica. Postavka je dopunjena dokumentarnom građom koja predstavlja izgled i istraživanje jednog broja sačuvanih, kao i potopljenih i nestalih lokaliteta šire oblasti Đerdapa.
Rimski limes
Na teritoriji Arheološkog muzeja Đerdapa sačuvani su segmenti reperezentativne spomeničke celine limesa Rimske imperije, utvrđene rimske granice, koji čine jedinstven arheološki park regije. Tabula Traiana, natpis postavljen na stene kanjona Donje Klisure – Kazana, vidljiv samo s Dunava, jedno je od najznačajnijih svedočanstava o Trajanovim građevinskim aktivnostima na Dunavu i pripremama za rat sa Dačanima. Ostaci Trajanovog puta – Trajanov kanal (Sipski kanal) i čuveni Trajanov most na Pontesu, kod Kostolca, kojeg je izgradio Apolodor početkom 2. veka naše ere, zajedno s tvrđavom Pontes (1–6. vek), koja je štitila ovaj most, predstavljaju izuzetan pimer rimske arhitekture. O značaju ovog dela Rimskog carstva svedoči i utvrđenje Dijana (Statio Cataractarum Diana), stanica na (dunavskim) kataraktama, važan augzilijarni logor od 1. do 6. veka, jedan od najvećih u sklopu limesa. Dijana je bila okružena velikim naseljem, nekropolama, pristaništem. Ranovizantijski izvori pominju ovo naselje kao gradić Zanes.
Osim rimskih ostataka, od potapanja je sačuvana na samom ulazu u Kladovo i srednjovekovna tvrđava-grad, Fetislam.
Postavka Arheološkog muzeja Đerdapa i sačuvane spomeničke celine omogućavaju da se sveobuhvatnije sagleda jedinstven kulturni predeo Dunava u ovoj regiji, koji se formirao i menjao u kontinuitetu sada već preko deset milenijuma. Reči Plinija Mlađeg (63. n.e. – oko 113. n.e), rimskog senatora u vreme careva Domicijana, Nerve i Trajana, prijatelja čuvenog rimskog istoričara Tacita, zapisane pre gotovo 2000 godina (Plin., Ep. XVI 2) – Veličanstveno je stajati na obali Dunava (Magnum est stare in Danubii ripa), dobijaju pravi smisao u susretu sa Đerdapom.
Kustos Zbirke Đerdap i upravnik Arheološkog muzeja Đerdapa: Gordana Grabež, viši kustos:
Saznaj više
