Potraga za balkanskim kremenom

 

Više od jednog veka arheolozi sebi postavljaju pitanje o tome kako je izgledao prelaz od života lovaca i sakupljača ka sedelačkom načinu života, koji je pored niza novih iskustava podrazumevao i obradu zemljišta i dobijanje prinosa. U tom skupu promena, koji se odvijao od VIII do kraja VI milenijuma pre n.e, jednu od najmarkantnijih novih pojava predstavlja upotreba kremena sa svetlim tačkama, moćni marker procesa neolitizacije jugoistočne Evrope.

Na teritoriji Bugarske, južne Rumunije, Srbije i severne Grčke, kremen žućkaste, povremeno zelene boje, sa belim tačkama, visokog kvaliteta, postao je veoma upotrebljavana sirovina za izradu izduženih sečiva sa ivicama koje su, po pravilu, na isti način modifikovane. Ideja o jedinstvenom stilskom izrazu, koji su nametnuli najveštiji majstori snažnog proizvodnog centra, veoma je primamljiva i aktuelna. U arheologiji do sada nije dovoljno potvrđena. Ni izbliza nije lako doći do rešenja porekla atraktivnog kamena i njegovih proizvoda. Jednima se čini da je na teritoriju Srbije stizao izdaleka, iz okoline Nikopola i Ludogorja u severnoj Bugarskoj, dok se drugi zalažu za lokalno korišćenje ovog materijala. Treći, pak, zastupaju gledište o posrednoj trgovini, o razmeni od naselja do naselja, tako da svaka teorija ima delimično pokriće u činjenicama.

Zašto postoji toliko različitih stavova? Do sada primenjivane analize nisu dale dovoljno podataka o tome da li kremen iz severne Bugarske odgovara sirovinama na ranoneolitskim nalazištima na Balkanskom poluostrvu i matičnoj teritoriji, i obrnuto, gde su depozicije ovog materijala kada se posmatraju artefakta na naseljima. Kada se doda terminološka konfuzija koju su stvorili arheolozi dajući različite nazive (Dobrudzha flint,silex balkanique,silex blonde, Flint of pre–Balkan Platform ili najpogodniji i opšte usvojen Balkan Flint), odgovor na pitanje i dalje ostaje maglovit.

Na neolitskom naselju Lepenski Vir, dve trećine kamenih sirovina čini balkanski kremen. Na ovom nalazištu, čiji se veći deo mobilijara čuva u Narodnom muzeju u Beogradu (kao i onaj sa naselja Starčevo, Tečić i Belovode), nalaze se svi elementi kompletnog procesa proizvodnje, od donete sirovine do krajnjeg izgleda alatke. Odakle su stizale  loptaste nodule kremena nije jasno ni posle četiri decenije istraživanja. Upornim obilascima zaleđa Lepenskog Vira i Đerdapa, do danas nisu potvrđeni slojevi silicijskih materijala ovakvog izgleda i sastava. U istom periodu, u centralnom delu današnje Srbije, na Grivcu i Blagotinu, balkanski kremen je cenjena sirovina, ali zastupljena desetim delom ukupnih nalaza. Na našoj teritoriji do sada nisu otkrivena mesta njegove eksploatacije.

Iako bez traženih odgovora, arheolozi jasno poručuju: balkanski kremen je jedna od najvažnijih reakcija stanovništva u procesu neolitizacije, to je materijal prestiža. Ko je bio blizu izvora sirovina diktirao je uslove razmene i trgovine. Od ove činjenice kreću sve potonje rasprave, a arheologija može da preuzme ulogu dinamičkog štiva. Zamislite umesto tačaka na mapi naselja ranih zemljoradnika, susrete ljudi povodom preuzimanja kamenih grumenova, transport duž Dunava ili stazama brdskih prevoja, rad majstora koji po viđenom uzoru izrađuju slična sečiva… Delom podseća na svet u kome živimo.

Literatura:

dr Vera Bogosavljević Petrović

muzejski savetnik

Pročitajte više